باباجان غفورف تاریخدان، سیاستمدار و خاورشناس نامی و اهل تاجیکستان بود.
وی 31 دسامبر سال 1908 در منطقهای روستایی در ولایت سغد به دنیا آمد، شهرستان و ناحیهای در برگیرنده این روستا امروزه به افتخار وی " ناحیه
باباجان غفوروف " نامیده میشود، پدر وی سنگینف غفور دهقان و کارگر راه آهن بود که در سال 1935 درگذشت، مادر وی نیز بانویی شاعر به نام راضیه آزاد بود که تاثبر به سزایی در شکلگیری شخصیت فرزندش داشت.
در دوره جوانی وی، منطقه تاجیکستان اوضاع بسیار متفاوتی داشت در این زمان جریانات پان ترکیستی به شدت در جنوب شوروی قوی بودند، این جریانات وجود مفهومی به نام خلق تاجیک را به رسمیت نمیشناخت و مدعی بود که سراسر مردم منطقه آسیای میانه ترک تبار بوده و مردم تاجیکستان هم تحت تاثیر مدنیت و تمدن ایران زبان خود را گم کردهاند. البته در همین زمانها بود که تلاشهای صدرالدین عینی خط بطلانی بر این ادعاها کشید.
فعالیت علمی غفورف در شرایطی آغاز گردید، که در افکار عمومی باید اثبات میشد، که مردم تاجیک از قدیم خود صاحب تمدن بودهاند.
زندگی علمی و سیاسی باباجان غفوروف
او در سال 1928 در شهر سرقند به دانشگاه حقوق رفت و پس از فارغ التحصیلی در سال 1931 به دانشگاه روزنامهنگاری در مسکو رفت و سپس به روزنامهنگاری مشغول شد. وی در سال 1938 در رشته تاریخ به تحصیل پرداخت و در سال 1941 تحصیلات خویش در این زمینه را به پایان رساند. در سال ۱۹۴۱ میلادی مفتخر به دریافت عنوان علمی کاندیدای علم تاریخ گردید و به عنوان عضو حقیقی آکادمی علوم اتحاد شوروی برگزیده شد. چندی بعد به ریاست انستیتوی خاورشناسی آکادمی علوم اتحاد شوروی رسید.
همزمان با دوره تحصیل وی به کار سیاسی و حزبی هم مشغول بود و توانست در این حوزه هم پیشرفتهای شگرفی داشته باشد.
وی از 1944 تا 1946 دبیر دوم و از سال 1946 تا 24 مه سال 1956 در سمت نخستین دبیر کمیته مرکزی حزب کمونیستی تاجیکستان بود. در کشورهای کمونیسیتی دبیر اول به معنای شخص اول در همان حوزه جغرافیایی نیز محسوب میشد.
با وجود پستهای سیاسی وی هیچگاه از مسائل علم تاریخ غافل نبود و علاوه بر تدریس در دانشگاه، مشغول گردآوری اطلاعات تاریخی در مورد تاریخ و تمدن در حوزه تاجیکستان نیز بود.
ثمره این تحقیقات در سال 1972 با انتشار کتاب "تاجیکان" به زبان روسی خود را نشان داد، این کتاب تاریخ ملت تاجیک را با آخرین دستاوردهای تمام علوم مرتبط همانند باستانشناسی، سکهشناسی، منبعشناسی و غیره به شکلی بسیار نوین نقل کرده است و یکی از مهمترین کتابهای چاپ شده در تاریخ تاجیکستان است.
لازم به ذکر است که به دستور امامعلی رحمان، رئیسجمهور تاجیکستان به مناسبت سی امین سالگرد استقلال تاجیکستان در سال 2021 به همه خانوادههای تاجیکستان یک جلد از این کتاب اهدا شد، تا همه خانوادهها در خانه خود این کتاب را داشته باشند.
باباجان غفوروف در سال 1977 درگذشت. وی در زمان حیات یک بار به ایران سفر کرد.
گوشهای از زندگی
در کتاب " روشنگر بزرگ " (دوشنبه : " ادیب "، 2006، 340 س.) محمدجان شکوریی لحظهای از حیات آکادمیک ب. غفورف آورده شدهاست : " سال 1972 کتاب باباجان غفورف «تاجیکان » از چاپ برآمد، و زود شهرت یافت. هر نویسنده تاجیک میکوشید، که نسخهای از آن به دست بیاورد و هر کس، که به دست میآورد، در محافل علمی قسمتی از آن کتاب را میخواند. پس از چندی باباجان غفورف (1909 - 1977)، که در مسکو زندگی میکرد و رئیس پژوهشگاه خاورشناسی فرهنگستان علوم شوروی بود، خود به شهر دوشنبه آمد و بیشتر از پیش مورد توجه مردم قرار گرفت.
روزی در خانه نویسنده جلال اکرام، نشستی به افتخار باباجان غفورف برپا شد. عدهای از اهل علم و ادب گرد آمدند. از جمله میرزا تورسونزاده و چند تن از بزرگان دیگر حاضر شدند. یکی از اهل نشست باباجان غفورف را شادباش گفت و تاکید کرد، که چون غفورف به عنوان سرور تاجیکستان (سالهای 1946 - 1956) و دانشمند زبردست برای ملت خدمتهای بزرگ کردهاست، بخصوص پس از چاپ شدن کتاب «تاجیکان » میسزد، که او را پدر ملت بگوییم باباجان غفورف سخن او را برید و گفت :
"کمینه پدر ملت نیستم، فرزند ملت هستم، که میخواهم خدمتی کنم. پدر ملت استاد عینی بود، که برای عمر دوباره یافتن تاجیکان بیشتر از هر کسی مبارزه کردهاست و به غلبه رسیدهاست. "
